(. , . ) ( , ), , (. ), , - .
2001 , 611 000 , 20,5 ( 18,5 1991-); , 25 . , . S4C, 1993 133 000 , ; . , (3 160 Ethnologue) (2 655).
( , ). , , . (, -, . (, ).
, XX , Plaid Cymru ( ) Cymdeithas yr Iaith Gymraeg ( ).
, , , , , , , , -, . (, , ; )9.
, . (1993) (1998) . . , (, , , ), , . , , , , , .
.
1982 S4C (Sianel Pedwar Cymru, 4- , ), - 14.
1981 , , .
.
, , III , , , , 17.
, , , , VI , (, . ) . . , , ( IX XI ); (, , ), ( ). , , -, , .
( Cymraeg Canol) XII XIV , , . , . , , .
. , , XIV XVI . (), , . 1588 . , , , ( , ) , . , .
XIX . , , , ., Geiriadur Prifysgol Cymru ( ), .
:
, . , , chw- .
f dd (. tref tre '', mynydd '' i fyny '', . ' '). (, nes i fynd adre ' ').
, , , . , . '', ''.
: (. ). : ( u, y) , ( i). resp. ; , , , fu '' fi ''.
. ; . ( , ): (), , , , (), , (), (), , (), , (), , ().
; (d), ., ffarwl ( ). , , . , , ; , , ( , ; . ). .
, , , , .:
- Ysgrif
- Ysgrifen
- Ysgrifeniadau
- Ysgrifenedig
- Ysgrifennu
- Ysgrifennydd
- Ysgrifennyddes
- Ysgrifenyddion
( , ysgrifennydd ysgrifennyddes y. , y , )
; . , , , v f ( f ff).
- h mh, nh, ngh.
- ph , (., phenol ''), (., ei phen-l)
- y () fy '' , ( ) . , nyrs '' ().
- si , .
- , , ( ), . , : datysen, dathlu, dectant, dechrau, difywyd, diffaith, dynged, dylunio, dylluan, dyngarol, ddiwedd.
: . , , : . ffon '' ffn '' . ( ) : pas '', ps ''; mwg '', ''
:
- , , , .
.
j , (jns ''), : , , . , , Iob, Job.
(ce), v (fi), x (ecs), z (zd) , , . , , Geiriadur Termau ( ) - ilo-, , cilo- . : , zero '' GT, sero , - .
(X) , , , ., copo () , *.
, . (., (. dydd Llun `', ddydd Llun ` ') , ., i '', yn '' a ''. : (), .
, .
* g . , gardd yr ardd () .
, - carreg, () ( ) y garreg ( ), fy ngharreg ( ) ei charreg ( ). ; , , . C, ( , jin a thonic). .
, .
:
- ( ll rh)
- ( )
- ( )
- , mi, fe ( , )
- , ( ),
- dy '', ei ''.
- yn ( ); yn ( )
:
- yn ''
- fy ''
:
- a ''
- ei ''
- tri ''
:
- ni ( , )
. y, yr, r. pp. 280"9:
- , , 'r, ., mae0 gath tu allan ' '.
- yr, , ., yr ardd.
- , y, ., y bachgen.
. . , ., tywysoges () , y dywysoges () .
; . , , (, mam ), , .
. . , . ( -au), , tad '' tadau. , , bachgen '' bechgyn. , , chwaer '' chwiorydd.
(. ). , , -yn ( ) -en ( ), , plant plentyn , coed coeden .
, , hen `', pob `' holl `, ' ( ; ). , , ../., byrr (. .), berr (. .) ''. .. .
. - -ach -a (-af ) , , , : ., bannog , bannocach , bannoca(f) , ( diwedd '' diwethaf ''). + , : gwydn '' gwytnach ' '. , ardderchog '' ardderchocaf.
mwy mwya(f) , ., teimladwy , mwy teimladwy , mwya(f) teimladwy ( ).
( ):
ei
ei ( eu ein) h- , : ei harglwydd ` '.
, , . Dw i0 gweld Rhodri ( ), dw i0 ei hoffi fe , ; dw i0 dy weld di (" ) . .
, , y car mau ' ', y llyfr eiddoch ' '.
, , ., fy mara i , dy fara di , ei fara fe . .
(y)ma ' (y)na ( cw ). , . , y llyfr (), y llyfr 'ma , y llyfr 'na . hwn/hon/hyn //, hwnnw/honno/hynny //. .
:
, .
, bod ''. .
4 bod: , , . : bod, (), yn ( 'n ) . , Mae e0 meddwl. bydd e0 meddwl.
, yn wedi. bod, , , . , mae e wedi meddwl. yn wedi , , newydd ( ) `' (Maen nhw newydd gyrraedd ` ') am . + wedi (Dydyn nhw ddim wedi cyrraedd ` '), heb `' ( ) (Dw i heb fwyta ` ').
( ) , talu ''.
- :
- 1 2 .. talais talaist (. ), .
- .. -s-.
- talws talodd.
- :
- di ti, tali di, **tali ti.
- talith taliff.
- :
- -s-.
, . ddim , , , . (., dales i ddim thales i ddim). ( , ), o `, '. ddim o mo, o: Weles i mohono (fo) ' ', . ohono (fo) ' '.
. gwneud '' (. ) : Mi wnes i ei weld ' '. ddaru ', ', : Ddaru fo ddod ' ', Ddaru fi weld y ffilm 'ma ' ' ( ).
bod '' .
bod :
- ddim () bod .
- .
- : o0 i, o0 ti, oedd e/hi, o0 ni, o0h chi o0 nhw. , .
- . bod, .: Ydych chi0 hoffi coffi? ( ? = ?), Ydw ( = ) Nac ydw ( = )
mynd '', gwneud '', cael '' dod '' .
4 .
, 75. . , , . . sefyll '', saf-.
:
- -it -et 2. . .
- bod '' , : gwybod '', adnabod '' . .
- 3 . . . , , :
- a 6ai: sefyll '', saf-, . . 3. . . saif
- a 6ei: galw '', galw-, . . 3. . . geilw
- a 6y: bwyta '', bwyta-, . . 3. . . bwyty
- e 6y: ateb '', ateb-, . . 3. . . etyb
- o 6y: agor '', agor-, . . 3. . . egyr
- ae 6y: chwarae '', chwarae-, . . 3. . . chwery
- aw 6y: gwrando '', gwrandaw-, . . 3. . . gwrendy
- -a 3. . . parhu '' ( )
- , *, a 6e
, . , . , dan '', :
, 1- 2- . . dano i, danot ti danach chi.
, . gyda '' ( ), yn '' ( ), rhag '' ( ).
VSO ( ): Eisteddodd y gweithwyr yno a gorffwysasant yna ( ); , V: Aethom ( ) : Gwelaist blismon (() ).
, , . , :
- Y merched a gaiff fynd gyntaf. ( ( ) );
- Ai chwi a roddodd yr arian? ( ?);
- Hwy ni fuont yno. (- ).
: a ( ) , (y)r , ni ( ) . , a ( ).
, : aeth y gwr aeth y gwyr ((-) () ( ), . ). 3- . :
- Mi a wnaeth hynny ( ;);
- Ti a ddaeth ( ) Deuthost ti ddoe yma ( ).
, , 'mi ( ) fe ( ) ; . , 84.
, , . - : lili0 Pasg ( ). -: dyn doeth ( ); cywilydd mawr ( ) . , hen '' prif '', ; . : hen wr '' (gwr ''). - , : gwr hen iawn ' ', gwr hynaf ' '. : hen-ddrwg ( ), prif-fardd ( ); . prif ddinas ' ', prifddinas ''. + (); : gwrda '' (. gwr da ' ') ().
, cyntaf (): y bedwaredd flwyddyn ( ); y marchog cyntaf ( ). , .
: yr holl ddynion ( ); y dynion hynny ( ).
: , -. ( ). mam y gath () ; ffenestri car y dyn , () . , : llaeth cath maer y dref ` '; , , . car Tywysog Cymru ' '.
, , , : gafr gwas ( ); ffugenw bardd ( ); het plismon ' ( )' vs. het blismon ' (, ').
. ; . , . a(c) (), neu (), namyn (), eith (, ):
- Orffenodd ef ei waith a aeth adref. ( )
- Bydd ef yna, eithr na bydd lleferydd ganddo. ( , )
pan (), tra (), hyd nes ( ), cyn ( , ), lle (), gan ( ), fel ( , ), os (), er (), nag (), fel pe ( ), mai (), nad ( ). : , . , y '' mai ( ) taw ( ):
- Dywedodd mai/taw Sion oedd y cryfaf ( , ) ();
- Dywedodd mai/taw Sion fyddai y cryfaf ( , ) ();
- Dywedodd mai/taw Sion oedd wedi gweithio ( , ) ( ).
:
- Gofynwn ai Sion oedd y cryfaf ( , ) ( );
- Gofynais a fyddech yn y cyfarfod ( , ) ( ).
, , , , .
, na(d) ' ':
- Dywedodd Sion na wnaeth ef hynny ( , )
. , - , , . , cyllell '' (. ), porth '' (), pysg '' (), llong '' (). , , (. pechod '' ). .
. , '' (.-. ' '). XIX , , , , , . tatws '' ( potatoes, taters). XX , ( ) (. garej '', tm '' .). , , .
. , . , . , , , crwth ' ', eisteddfod ', '.
, .
, , . , , () (), Gog Hwntw (gogledd ''; hwn 'tw ) , , .
?. Dach chi isio panad?, Dych chi0 moyn dishgled?. s , ., mis -, ', .
. , , ( Beibl Cymraeg Newydd , 1588 .). ? , , A oes arnoch eisiau cwpanaid o de?.
, , , (, ), ( ) .
, , .
(National Curriculum) 16- . , . , .